حفص بن سلیمان اسدیحَفْص بن سلیمان بن مغیره اسدی، معروف به حفیص و غاضری، مُقری و مشهورترین راوی قرائت عاصم بن ابی النجود (از معروف ترین قرّاء سبعه ) می باشد. ۱ - زندگینامهدر سال ۹۰ زاده شد. [۱]
محمد بن احمد ذهبی، معرفةالقرّاء الکبار علی الطبقات و الاعصار، ج۱، ص۱۴۰، چاپ بشار عواد معروف، شعیب ارنؤوط، و صالح مهدی عباس، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۲]
ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۵۶، چاپ علی محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰)، چاپ افست تهران.
از اهالی کوفه و پیشه اش بزازی بود. [۳]
عثمان بن سعید دانی، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، ج۱، ص۶، چاپ اوتوپرتسل، استانبول ۱۹۳۰.
[۴]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۷، ص۱۰ـ۱۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۵]
ابن حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۶۴، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
شرح حال نگاران کنیه اش را ابوعمر ذکر کرده اند. [۶]
عثمان بن سعید دانی، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، ج۱، ص۶، چاپ اوتوپرتسل، استانبول ۱۹۳۰.
[۷]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۷، ص۱۰ـ۱۱، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۸]
ابن حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۶۴، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
۲ - مهارتاو رَبیبِ ( فرزند همسر ) عاصم و در میان یاران و شاگردان عاصم از همه به قرائت او داناتر بود. [۹]
ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۵۶، چاپ علی محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰)، چاپ افست تهران.
ابن معین تنها روایت صحیح از قرائت عاصم را روایت حفص دانسته است که عاصم، با واسطه ابوعبدالرحمان سُلَمی (متوفی ۷۴ یا ۷۵)، از علی علیه‌السلام فرا گرفته بود. [۱۰]
ابن ندیم، الفهرست، ج۱، ص۳۱، تهران.
[۱۱]
ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۵۴، چاپ برگشترسر، قاهره.
[۱۲]
ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۵۶، چاپ علی محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰)، چاپ افست تهران.
حفص را در علم قرائت بر ابوبکر بن عیاش، دیگر راوی قرائت عاصم (متوفی ۱۹۴)، ترجیح داده اند [۱۳]
عثمان بن سعید دانی، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، ج۱، ص۶، چاپ اوتوپرتسل، استانبول ۱۹۳۰.
[۱۴]
ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۵۴، چاپ برگشترسر، قاهره.
و حتی او را داناترین فرد روزگارش به علم قرائت دانسته اند. [۱۵]
ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۵۴، چاپ برگشترسر، قاهره.
[۱۶]
ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۵۶، چاپ علی محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰)، چاپ افست تهران.
[۱۷]
محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال، ج۱، ص۵۵۸، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت.
او در بغداد و مکه نیز به تعلیم قرائت (اِقْراء) مشغول گردید. [۱۸]
ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۵۴، چاپ برگشترسر، قاهره.
۳ - سلسله راویابن جزری [۱۹]
ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، ج۱، ص۱۵۲ـ۱۵۵، چاپ علی محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰)، چاپ افست تهران.
سلسله راویان قرائت حفص را ــ که از دو طریقِ عبید بن صباح (متوفی ۲۳۵) و عمرو بن صباح (متوفی ۲۲۱) می باشد ــ به تفصیل ذکر کرده است. جز این دو، ابن جزری [۲۰]
ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۵۴ـ۲۵۵، چاپ برگشترسر، قاهره.
از کسانی نام برده که قرائت را از او روایت کرده اند.۴ - دلیل تشیعطوسی [۲۱]
محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۱۵۰، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
[۲۲]
محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، ج۱، ص۱۸۹، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵.
او را در شمار اصحاب امام باقر و امام صادق علیهماالسلام آورده است، اما این دلیل بر تشیع اوست. [۲۳]
شوشتری، قاموس الرجال، ج۳، ص۵۸۲.
۵ - اختلاف قرائتقرائت حفص تنها در یک مورد با قرائت عاصم اختلاف دارد و آن، قرائت واژه «ضعف» در آیه ۵۴ سوره روم است که عاصم به فتح «ض» خوانده و حفص به ضم آن؛ اما میان قرائت حفص و شعبة بن عیاش بیش از پانصد اختلاف در حرکاتِ حروف گزارش شده است. [۲۴]
ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۵۴، چاپ برگشترسر، قاهره.
گفتنی است که چون قرائت حفص بر اساس ضوابط و اصول زبان عربی استوار است، بر قرائت ابوبکر بن عیاش ترجیح داده می‌شود. [۲۵]
یاقوت حموی، معجم الادباء، ج۳، ص۱۱۸۰، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳.
اکنون در بیش‌تر سرزمین های اسلامی قرآن را به قرائت حفص از عاصم تلاوت می‌کنند [۲۶]
محمد حبش، القراءات المتواترة و اثرها فی الرسم القرآنی و الاحکام الشرعیة، ج۱، ص۶۶، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹.
و غالب قرآن های رایج براساس این قرائت نگاشته شده است.۶ - قصیده صرف العنانعبدالغنی نابلسی در قصیده ای قرائت حفص بن سلیمان را به شعر سروده و خود او آن قصیده را شرح کرده و نام صرف العنان الی قرأة (قراءة) حفص بن سلیمان را بر آن نهاده است. این رساله را اغناطیوس عبده خلیفة الیسوعی تصحیح کرده و در چند شماره از مجله المشرق (۱۹۶۱ـ۱۹۶۳) به چاپ رسانده است. ۷ - ضعیف الحدیثارزش و اعتبار حفص در دانش حدیث ، برخلاف جایگاه والای او در علم قرائت است. شرح حال نگاران عموماً با پذیرش مقام والایش در دانش قرائت، او را متروک الحدیث [۲۷]
محمد بن عمروعُقیلی، کتاب الضعفاءالکبیر، سفر۱، ص ۲۷، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۲۹]
یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، ج۷، ص۱۳ـ۱۴، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
و ضعیف [۳۰]
ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، ج۳، ص۲۶۸، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت ۱۴۱۸ /۱۹۹۷.
شمرده اند. ابن حِبّان او را کسی معرفی کرده که در سند احادیث دست می‌برده و ابن خراش او را کذاب و جاعل حدیث شناسانده است. [۳۱]
برهان الدین حلبی، الکشف الحثیث عَمّن رُمی بوضع الحدیث، ج۱، ص۱۵۴، چاپ صبحی سامرائی، بغداد (۱۹۸۴).
نام او در بیش‌تر کتاب های شرح حال راویان ضعیف آمده است. [۳۲]
علی بن عمر دارقطنی، کتاب الضُعفاء و المتروکین، ج۱، ص۷۸، چاپ صبحی بدری سامرائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۳۳]
محمد بن احمد ذهبی، دیوان الضعفاء و المتروکین، ج۱، ص۲۱۴، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
ابن حجر عسقلانی [۳۴]
ابن حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۶۴، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵.
برخی از کسانی را که او از آنان روایت کرده و نیز شماری از راویان او را ذکر کرده است. [۳۵]
محمد بن احمد ذهبی، معرفةالقرّاء الکبار علی الطبقات و الاعصار، ج۱، ص۱۴۰، چاپ بشار عواد معروف، شعیب ارنؤوط، و صالح مهدی عباس، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
۸ - وفاتحفص بن سلیمان، بنابر قول مشهور، در سال ۱۸۰ وفات یافت. [۳۶]
محمدبن احمد ذهبی، معرفةالقرّاء الکبار علی الطبقات و الاعصار، ج۱، ص۱۴۰، چاپ بشار عواد معروف، شعیب ارنؤوط، و صالح مهدی عباس، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
[۳۷]
ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، ج۱، ص۲۵۵، چاپ برگشترسر، قاهره.
دانی [۳۸]
عثمان بن سعید دانی، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، ج۱، ص۶، چاپ اوتوپرتسل، استانبول ۱۹۳۰.
سال وفات او را حدود ۱۹۰ ذکر کرده است.۹ - فهرست منابع(۱) ابن جزری، غایة النهایة فی طبقات القرّاء، چاپ برگشترسر، قاهره. (۲) ابن جزری، النشر فی القراءات العشر، چاپ علی محمد ضباع، مصر (۱۹۴۰)، چاپ افست تهران. (۳) ابن حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵/ ۱۹۹۵. (۴) ابن عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت ۱۴۱۸ /۱۹۹۷. (۵) ابن ندیم، الفهرست، تهران. (۶) محمد حبش، القراءات المتواترة و اثرها فی الرسم القرآنی و الاحکام الشرعیة، بیروت ۱۴۱۹/۱۹۹۹. (۷) برهان الدین حلبی، الکشف الحثیث عَمّن رُمی بوضع الحدیث، چاپ صبحی سامرائی، بغداد (۱۹۸۴). (۸) خطیب بغدادی، تاریخ بغدادی. (۹) علی بن عمر دارقطنی، کتاب الضُعفاء و المتروکین، چاپ صبحی بدری سامرائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۱۰) عثمان بن سعید دانی، کتاب التیسیر فی القراءات السبع، چاپ اوتوپرتسل، استانبول ۱۹۳۰. (۱۱) محمدبن احمد ذهبی، دیوان الضعفاء و المتروکین، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۱۲) محمد بن احمد ذهبی، معرفةالقرّاء الکبار علی الطبقات و الاعصار، چاپ بشار عواد معروف، شعیب ارنؤوط، و صالح مهدی عباس، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴. (۱۳) محمد بن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره ۱۹۶۳ـ۱۹۶۴، چاپ افست بیروت. (۱۴) شوشتری، قاموس الرجال. (۱۵) محمد بن حسن طوسی، رجال الطوسی، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۵. (۱۶) محمد بن عمروعُقیلی، کتاب الضعفاءالکبیر، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴. (۱۷) یوسف بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲. (۱۸) یاقوت حموی، معجم الادباء، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۹۹۳. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حفص بن سلیمان اسدی»، شماره۶۳۱۰. |